Nov 29, 2025

“አዙሪት፣” የመጽሃፍ ግምገማ ክፍል 2

የመጽሃፍ ግምገማ፤ ክፍል 2

የመጽሃፉ ርዕስ፤ አዙሪት

ደራሲ፤ ሌ/ጄኔራል ዮሃንስ ገ/መስቀል

በአበራ ገ/ማርያም

5. “የቡርቃ ዝምታ” ከኤርትራ ለትግራይ

አቶ ተስፋዬ ገ/አብ በማስታወቂያ ሚንስትር የአማርኛው ክፍል ሃላፊ ሆኖ በአቶ በረከት ስምዖን ተሹሞ፣ በሕወሃት ትዕዛዝና በጀት “የቡርቃ ዝምታ” የሚል ተረት ተረት ደርሶ በሕወሃት በሰፊው ተሰራጭቷል። “የቡርቃ ዝምታ” የኦነግና የወያኔ ለአኖሌ “የጡት ቆረጣ” ሃውልት ትርክት እርሾ ሆኖ እንዲያገለግል ተደርጓል። የስብኃት ነጋ የአድዋ ገዢ መደብ ስርወ መንግስት ከስልጣንና ከሃብት ባፈራው “የኦሮ-ማራ” ጥምረት ቆሌው ተገፎ ወደ መቀሌ ሊሸሽ፣ “የአኖሌ ተረት ተረት” ዋና ዓላማ አማራውንና ኦሮሞውን እድሜ ልክ በማናቆር፣ የስልጣን ዘመኑን ለማራዘም ነበር።

የኤርትራንና የትግራይን ውስብስብ ፓለቲካ ግኑኝነት በቅጡ ያልተረዱ ትግራይ- ትግሪኝ መሬት የወረደ ሃስብ አድርገው ይወስዳሉ። ደራሲው ግን የተለየ ኃሳብ አለው። የኤርትራ ተዋጊዎች በትግራይ ጦርነት ጊዜ ለምን የትግራይ ህዝብ ላይ ያን ያክል የጭካኔ በትር አሳረፉ ለሚለው፣ 2 በኤርትራ ስለ ትግራይ ለአዲሱ ትውልድ የተጻፉትን መርዘኛ መጽሃፎች ያጣቅሳል። ስራ ለሰሪው እሾህ ላጣሪው እንደሚባለው፣ የመጽሃፎቹ ይዘት የቡርቃ ዝምታ ከኤርትራ ለትግራይ እንደማለት ነው። መጽሃፎቹ የትግራይ ህዝብን ከተቀረው የኢትዮጵያ ህዝብ በላይ ዋና ቀንደኛ ጠላት አድርጎው አስቀምጠውታል።

የመጀመርያው “የኤርትራ ታሪክ” የሚል መጽሃፍ ላይ ራስ አሉላ ኤርትራን ሲያስተዳድሩ በነበረበት ጊዜና ከአድዋ ጦርነት በኋላ፣ የኤርትራን ህዝብ “ከብቶች፣ ፍየሎች፣ … ሲዘርፉ ፣ ህዝቡን ሲበድሉ ሲያሳድዱ ሲገርፉ ሲገድሉ”፣….እንደነበር በምሬት ይገልጻል። በሁለተኛው “ሀገረ ኤርትራ” በሚለው መጽሃፍ ላይ ደግሞ ሌላው ኤርትራዊ ጸሃፊ ኢትዮጵያን “እሾህ ጎረቤታችን” ብለው ሲጠሩ፣ አክሱም፣ ሽሬ፣ አድዋና አጋሜን ” ቀንደኛ ጠላቶቻችን” ተብሎ ተገልጿል (ገጽ 515)።

ደራሲው በአጭሩ ኤርትራዊዊው ተስፋዬ ገ/አብ፣ በትግራይ ላይ የጥላቻ መርዝ የሚዘሩ አቻዎቹን ከኤርትራ ተክቷል ነው የሚለው።

6. ለሻዕቢያ ዓላማ በሕወሃት የተገበረ የትግራይ ልጆች ደም

ብዙ ኢትዮጵያኖች ሕወሃት በቀይ ኮኮብ ዘመቻ ጊዜ ብቻ ይመስለቸዋል የትግራይ ልጆችን ደም በሳህል በረሃ ደመ ከልብ አድርጎ ያስቀረው። ፀሃፊው ግን በተለያዩ ጊዜያቶች የትግራይ ልጆች በኤርትራ የሻዕቢያን ዓላማ ለማስፈጸም ህይወታቸውን እንደገበሩ ያትታል።

ለምሳሌ በሃምሌ 1974 በሰላህታ ወረራ 2 ብርጌድ የትግራይ ልጆች የሻዕቢያን ሞት ሊሞቱ ወደ ኤርትራ ተልከዋል (ገጽ – 45)። ሻዕቢያ ከፍተኛ የተዋጊ ሃይል እጥረት ስለነበረበት፣ በተለያዩ ጊዜ ለስልጠና ወደ ኤርትራ ሲላኩ የነበሩ የትግራይ ልጆች እዚያው ኤርትራ ውስጥ እንዲዋጉ ሻዕቢያ ያደርግ ነበር (ገጽ 34 -35)። ወያኔ ወደ ደቡባዊ ምስራቅ ኤርትራ የትግራይ ልጆችን በመላክ፣ ከሻዕቢያ ጋር በ1973 በጋራ ጀብሃን በኢራፋይሌ፣ ባዳና ሮሮ ወግቶ ከኤርትራ ወደ ሱዳን አባሯል (ገጽ – 46)።

7. በሕወሃት ኢትዮጵያ ላይ የተሰሩ ሸፍጦች

ደራሲው ከዚህ በፊት ትኩረት ያላገኙ ወይም የተድበሰበሱ ሕወሃት በኢትዮጵያ ህዝብ ላይ ያደረሳቸው ብዙ ሸፍጦች አንስቷል።

ወያኔ አዲስ አበባ ከመግባቱ በፊት ደብረዘይትን የተቆጣጠረው በደራሲው የሚመራ ጦር ነበር። ደብረዘይት ከተያዘ በኋላ የሱዳን የበረራ ቡድን አንቶኖቭ በማብረር ወያኔን ይረዳ ነበር (ገጽ – 60)። የውጪ ጦር አየር ኃይል ግቢ ውስጥ በመጋበዝ የሀገር ክህደት ሕወሃት ፈጽሟል።

ከኦነግ ጋር ተጣልቶ እስኪወጣ ድረስ፣ በሟቹ የሕወሃት የደህንነት ሹም ክንፈ ገ/መድህን የሚመራ ሻለቃ፣ ወደ ወለጋ ተልኮ ኦነግን ያሰልጥንና እብሮ ይዋጋ ነበር (ገጽ- 76)። በደርግ ጊዜ ወለጋ አሶሳ ውስጥ “አማሮች” አዳራሽ ውስጥ በር ተቆልፎባቸው ከእነ ህይወታቸው በህይወት ጋይተዋል። ዛሬ ላይ ወለጋን “የአማራ ቄራ” ያደረጋትን የኦነግን ቫይረስ መሰረት ተጣለው ወያኔ እንደነበረ ልብ ይሏል።

30% የወያኔ የተቀነሰ ሰራዊት በዳንሻ ወልቃይት እንዲሰፍር ተደረገ (ገጽ 79)። ወያኔ ከጠዋቱ የወልቃይትን ዲሞግራፊ ይቀይር እንደነበር አንድ ተጨማሪ ማስረጃ። በእርግጥ በየትኛውም የኢትዮጵያ ግዛት ውስጥ ማንም ማንን “ሰፋሪ” የማለት የህግና የሞራል መብት ባይኖረውም፣ ወያኔ እንዚህ ከተዋጊነት ተቀንሰው የሄዱትን ይዞ ነው ባለርስቶቹ የወልቃይት ጎንደሬዎቹን አፉን ሞልቶ “ሰፋሪ” የሚለው።

ኮ/ል ሰረቀ ብርሃን ሕወሃት ወደ አዲስ አበባ እስኪገባ ድረስ ከስዬ አብርሃ ጋር መቀሌ ውስጥ የሕወሃትን ጦር ያሰለጥን ነበር። ስዬ ወደ አዲስ አበባ ሲመጣ፣ ኮለኔል ሰረቀ ብርሃንን ይግደለው አይግደለው አይታወቅም። የመጨረሻ ሰው ግን ኮለኔሉን ያየው ስዬ አብርሃ ስለሆነ፣ ኮለኔሉን የት አደረስከው ተብሎ ሊጠየቅ ይገባል (ገጽ 66)።

የኦሮሞ ተማራኪዎቹን እነ አባዱላን፣ ብርሃኑ ጁላን፣ አለምሸት ደግፌን፣…ተንከባክቦ ለስልጣን ያበቃ ሕወሃት፣ የአማራውን ኮ/ል ሰረቀብርሃንን የት አደረስከው ተብሎ ሊጠየቅ ይገባል።

8. የደራሲው ስር የሰደደ የአማራ ጥላቻ

የትግራይ ጦርነት የበላይ ኃላፊዎች ጠ/ሚንስትሩ፣ የአየር ኃይል አዛዥ፣ የመከላከያ ኤታማዦር ፣ የፌዴራል ፓሊስ አዛዥ፣ የአዲስ አበባ ከንቲባ፣….የኦሮሞ ተወላጅ ሆነው ሳለ፤ ትግራይ ባወጡት ህገ መንግስት መሰረት ለምን አይሄዱም በአደባባይ ያሉት የኦሮሞ ተወላጆች ብርሃኑ ጁላና አዳነች አቤቤ ሆነው ሳለ፤ ለደራሲው ግን ሁሉም ጥፋቶች የተፈጸሙት በአማራውና በአማራ ብቻ አድርጎ እንደወሰደ የሚከተሉትን ናሙና ከመጽሃፉ ውስጥ አሳያለሁ።

ደራሲው የአማራ ተወላጅ የመከላከያ ሰራዊት አባላት ካምፕ የገቡ የትግራይ መከላከያ አባላት ላይ ግፍ እንደፈጸሙ (ገጽ 380)፣ በቤተክህነት ውስጥ የአማራ ካህናት የትግራይ ሰዎችን ሲያባርሩ እንደነበርና መከላከያን በጦርነቱ ግፋ በለው ሲሉ እንደነበር (ገጽ 411)፣ የአማራ ኃይሎች የትግራይን ንብረት ኢላማ አድርገው እንደነበር (ገጽ 472)፣ የአማራ ክልል ለትግራይ ምንም እርዳታ እንዳልሰጠ፣….ይዘረዝራል።

ደራሲው ራስ አሉላና አጼ ዮሃንስ በኤርትራና በኢትዮጵያ ያደረሱት በደል በጦርነት ጊዜ የሚጠበቅ ነው ብሎ ሲያብራራ፣ የአጼ ሚኒሊክን/ አጼ ቴዎድሮስን ግን ጭፍጨፋ ዘር ማጥፋት ብሎ ይወነጅላቸዋል። በተጨማሪም ጠ/ሚንስትር አብይ ጦርነቱን ቆቦ ላይ ያስቆምኩት አማራው ትግራይ ውስጥ ገብቶ በቀል እንዳይፈጽም ለመከላከል ነው ብሎ ነግሮኛል ይላል። ደራሲው በጉጉት መስማት የሚፈልገው ስለ አማራ ትርክት!

9. ስብኃት ነጋ ዋናው የትግራይ ጦርነትን ቀስቃሽ

የሕወኃት የቅርብ ሰው Alex De Wall በቅርቡ በሰጠው ኢንተርቪው ሕወሃት የትግራይ ጦርነትን ቢበዛ ሊያስወግደው፣ ቢያንስ በጥሩ ሁኔታ ሊዘጋጅበት ይገባ ነበር በማለት፣ ሕወሃት ለጦርነቱ መጀመር የራሱ ድርሻ እንደነበረው ገልጿል።

ደራሲው ስብሃት ነጋ መቀሌ መሽጎ በሕወሃት ጽህፈት ቤት የትግራይ ጄኔራሎችን፣ ወታደራዊ አዛዦችን፣ ልዩ ኃይልና ሚሊሺያ መመልመል፣ ማሰልጠንና ማደራጀት እንደጀመረ፣ የአዲስ አበባው ስብሰባ ላይ ደራሲው እንደተሳተፈ (ገጽ -283)፣ ስብሃት ነጋ ምክር ቤትና ፌዴራል ውስጥ የሚሰሩ የትግራይ ተወላጆች ስራ ለቀው መቀሌ ሪፓርት እንዲያረጉ ማዘዙ (ገጽ- 283)፣ ለዝግጅቱ እንቅፋት የሚሆኑት የአዜብ መስፍን፣ የአባይ ወልዱና የደብረጽዮን ኔትወርክ እንዲመቱ ስብሃት ነጋ ማዘዙ (ገጽ – 299)፣ የትግራይን ጦርነት በበላይነት ያስተባበሩት ሰዎች ስም ዝርዝር (ገጽ 465 – 466)፣

የAlex De Wall ምስክርነት፣ የሴኩ ቱሬ በድምፀ ወያኔ መብረቃዊ ጥቃት መከላከያ ላይ ወስደናል ማለቱ፣ ይሄ የደረሲው በስብሃት ነጋ የተመራው የጦርነት ዝግጅት ለተመለከተ ጦርነቱን ሕወሃት እንደጀመረ ማስረጃ ተደርጎ ሊወሰድ ይችላል።

10. የደራሲው ስለ “ህገ ሕወሃት” የተንሸዋረረ ዕይታ

ፀሃፊው ሕወሃት የተከለው የጎሳ ፓለቲካ ያመጣው ነቅርሳ አሁን ድረስ የገባው አይመስልም። የሚሊዮኖች ሞት፣ ስደት፣ መከራ የሕወኃት የጎሳ ህገ መንግስት ውጤት መሆኑ በቅጡ አልተረዳውም። ደራሲው ሕወኃት መብት ያጎናጸፈ የትውልዱ ህገ መንግስት ቀርጿል ሲል፣ የአንድ የጠባብ የሕወኃት የፓለቲካ ፓርቲ ፕሮግራም እንደ ወረደ ወደ “ህገ መንግስት” እንደተቀየረ ይዘነጋል።

ይሄ “ህገ ሕወሃት” በተለይም ትላልቅ ከተሞች ውስጥ የሚኖሩትን ኢትዮጵያኖችን ሀገር አልባ፣ ውክልና አልባ፣ የአፓርታይድ የ3ኛ ደረጃ ዜግነት የሚገፉ እንዳደረጋቸው አልገባውም። መሬትን በብሄር ጋር አያይዞ ጎሳዎችን እያጋደለ እንደሆነ አልገባውም። ወልቃይትን ከጎንደር ራያን ከወሎ በማን አለብኝነት በመውሰድ፣ በቋንቋ ብቻ የሚለያዩትን የአማራና የትግራይ ህዝብን ወደ ከፋ ቅራኔ ውስጥ መክተቱ አልተገለጠለትም ።

ህገ ሕወሃት ትግራይን በመደፍጠጥ 100% አሃዳዊ እንዳደረገ፣ የዲሞክራሲ ጭላንጭል ያልታየባት ትግራይ እንደፈጠረ፣ አሰብን ካለምንም ማንዴት በሴራ እንደሰጠ፣ አናሳ የአድዋ ገዢ መደብ እንደፈጠረ፣ የጦሩን/ደህንነቱን/ አመራር በአንድ አናሳ ጎሳ ሙሉ ለሙሉ እንሞላ፣ …..አለተረዳም።

የርዕዮቱ ቴድሮስ ፀጋዬ በአንድ ወቅት በሚገባ እንደገለጸው፣ ከዘመናት ጭቆና “ነጻ አወጣኋቸው” እያለ የሚመጻደቅባቸው ብሄር – ብሄረሰቦች፣ አንዳቸውም ከወያኔ ጎን ሊቆሙ ይቅርና፣ ጭራሽ ወያኔን ለመቅበር የተረባረቡበት ምክንያት ደራሲው አሁንም አልገባውም።

11. መደምደሚያ

ፀሃፊው ከ11ኛ ክፍል ከአድዋ ከተማ ወደ ሜዳ እንደገባ፣ ከዚያ ውጪ አጭር የሚሊቴሪ ኮርስ አሜሪካ እንደወሰደ በመጽኃፉ ላይ ገልጿል። ስለዚህ ፀሃፊው የአቅሙ የገባውን ያህል ከመጻፍ ባሻገር መጽሃፉ ሚዛን ባይደፋ፣ ክፍተት ቢኖርበትና እውቀት ቢያጥረው ግንዛቤ ሊያዝለት ይገባል።

አንድ የሚገርም የደራሲው ገጠመኝ ለማንሳት ያህል፣ በ1978 መለስ፣ ስዩም መስፍንና አባይ ፀሃዬ አልቤንያ ለጉብኝት ሄደው ሲመለሱ አልቤንያ ማርና ወተት የሚፈስባት የተስፋይቱ ሀገር መሆኗን ለካድሬው ሰብከው ነበር። ደራሲው ለአጭር የሚሊቴሪ ኮርስ አሜሪካ በነበረበት ወቅት ከአልቤንያ ለመጣ መኮንን ጉዳዩን በኩራት አንስቶበት፣ መኮንኑ ስለ የትኛው አልቤንያ ነው የምታወራው እንዳለው ገልጿል (ገጽ – 72)

አሁን የእነ ደብረጽዮን ቡድን ከሻዕቢያ ጋር ሆነው የትግራይ ህዝብን ዳግሞ ወደ ጦርነት የሚክቱት ከሆነ፣ ጸሃፊው ከኢትዮጵያ ጦር ጋር ሻዕቢያ ላይ እዘምታለሁ ማለቱ የቆየ ሻዕቢያ ላይ ያለውን አቋም ይገልጻል እንጂ፣ ወዶ ገብ ወይም የአብይ ተላላኪ ሊያስብለው አይገባም።

በመጨረሻ ፀሃፊው ከአብዛኛው የሕወሃት አመራሮች በተጻራሪ ለኢትዮጵያ ጥላቻ ባይስተዋልበትም፣ እንደ ሁሉም የሕወሃት አመራሮች እጅግ በጣም ስር የሰደደ የአማራ ጥላቻው ግን መጽሃፉ ላይ እንኳን ሊደብቀው አልቻለም።

Related:

“አዙሪት፣” የመጽሃፍ ግምገማ ክፍል 1